نورالدین الموتیسید نورالدین الموتی، در الموت از توابع قزوین متولد شد. او جزء اعضای حزب توده بود، و در سال ۱۳۴۰ وزارت دادگستری را به عهده داشت. ۱ - تاریخ تولدنورالدین الموتی در سال ۱۲۸۰ش، در الموت از توابع قزوین متولد شد. ۲ - تحصیلاتپس از رسیدن به سن رشد و تمیز، وارد حوزه‌ی علمیه قزوین شد و تحصیلات مقدماتی و متعارف زمان را آموخت و چند سالی نیز به تعالیم معارف اسلامی در کسوت روحانیت پرداخت. [۱]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۷۴، تهران، گفتارعلمی، ۱۳۸۰.
[۲]
مرکز بررسی اسناد تاریخی، دکتر امینی به روایت اسناد ساواک، ص۱۲۱-۱۲۲، تهران، ۱۳۷۹.
حدود سال ۱۳۰۰ به استخدام در وزارت معارف در آمد و به شغل آموزگاری در مدارس اسلامی قزوین اشتغال ورزید و یک باب کتاب‌فروشی در آن شهرستان دائر نمود که عصرها مرکز تجمع علما و روشنفکران آن دوره بود. علی‌اکبر داور وقتی عدلیه را در ۱۳۰۶ش. منحل کرد و عدلیه تازه‌ای بنا کرد، برای تربیت قضات کلاس قضایی تشکیل داد که دوره آن سه ساله بود و فارغ‌التحصیلان با رتبه یک قضایی وارد خدمت می‌شدند. الموتی وارد این کلاس شد و پس از فراغت از تحصیل به شغل قضاوت پرداخت و در دادگستری تبریز مشغول به کار شد و مراتب ترقی را در دادگستری به طور اداری طی کرد تا قبل از وزارت؛ مستشار دیوان عالی کشور شد. [۳]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۷۵، تهران، گفتارعلمی، ۱۳۸۰.
[۴]
عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از مشروطیت تا انقلاب، ص۹۰۲-۹۰۳، تهران، جاویدان، ۱۳۷۲.
۳ - آغاز فعالیت‌های سیاسینورالدین برادر میرعماد الموتی از متهمین عضویت در حزب توده و گروه ۵۳ نفره در زمان رضاشاه بود. وی هیچ‌گونه ارتباطی با حزب کمونیستی نداشت؛ اما در سال ۱۳۱۶ش. دستگیر و در شرایط نامساعدی زندانی شد و قریب ۴ سال در زندان به سر برد و پس از شهریور۱۳۲۰ به دنبال سقوط رضاخان و آزادی زندانیان سیاسی گروه ۵۳ نفری آزاد شدند و با تشکیل حزب توده ایران الموتی به حزب پیوست و علاوه بر عضویت در کمیته اجرایی حزب به سمت دبیر کل و عضویت کمیسیون نظارت و تفتیش برگزیده شد. [۵]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۷۵، تهران، گفتارعلمی، ۱۳۸۰.
[۶]
مرکز بررسی اسناد تاریخی، دکتر امینی به روایت اسناد ساواک، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۷۹.
پس از کنگره اول الموتی هر چند دبیر اول حزب بود و حق امضاء داشت؛ ولی رهبر حزب نبود و این وظیفه را دکتر بهرامی و ایرج اسکندری برعهده داشتند. در سال ۱۳۲۴ که الموتی شانس عضویت در کمیته مرکزی را در سازماندهی جدید از دست داده بود از حزب خارج شد، وی پس از خروج از حزب توسط علی امینی داماد وثوق‌الدوله به عنوان قیم فرزندان کوچک وثوق‌الدوله برگزیده شد و از این طریق درصد معینی از اموال را می‌گرفت و ثروت قابل توجهی به دست آورد. [۷]
امینی، علی، خاطرات دکتر امینی، ص۹۸-۹۹، تهران، اصالت تنشیر، ۱۳۷۷.
الموتی در مهرماه ۱۳۲۰ بعد از آزادی زندان، فعالیت‌های قضایی خود را در دادگستری آغاز کرد [۸]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۷۵، تهران، گفتارعلمی، ۱۳۸۰.
و ظرف چند سال مشاغل مختلفی را احراز نمود تا سرانجام رییس کل تصفیه و ورشکستگی شد، در این سمت بود که پس از فوت وثوق‌الدوله؛ امین ترکه و وارث او گردید و در کمال صداقت و درستی این وظیفه را انجام داد و وارث هم برای او خانه باغی تهیه کرد و او از مستاجری و دربه دری نجات یافت. [۹]
عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ص۹۰۳-۹۰۵.
۴ - عرصه سیاست و اقدام اساسی اودر سال ۱۳۳۷ که دکتر محمدعلی هدایت به وزارت دادگستری منصوب شد، الموتی را به مستشاری دیوان عالی تمیز ارتقا داد. بعد از اعتصاب معلمان در اردیبهشت ۱۳۴۰ و وقایعی که به استعفای شزیف امامی از مقام نخست وزیری انجامید، شاه برای جلب رضایت امریکاییها دکتر امینی را مامور تشکیل کابینه کرد. شاه سالها بعد به صراحت گفت که تحت فشار امریکاییها مجبور به انتصاب دکتر امینی به نخست وزیری شدم، امینی پس از اعلام مجلس پس از ۲۰ اردیبهشت ۱۳۴۰ اعضای کابینه خود را به شاه معرفی کرد لیست اسامی وزیران او شگفت‌آفرین بود وزیر ارشد او نورالدین الموتی وزیر دادگستری بود. [۱۰]
طلوعی، محمود، جهره‌ها و یادها، ص۹۱، تهران، علم،، ۱۳۸۱.
اولین تصمیم کابینه امینی ممنوع‌الخروج کردن تمام مقامات سابق بود. او پس از چند نطق جنجالی درباره ورشکستگی اقتصادی کشور و خالی بودن خزانه و فساد مسئولین کشور دستور توقیف عده‌ای ار مسئولین و مقامات برجسته دولت‌های پیشین را داد، همزمان با این اقدام وی الموتی وزیر دادگستری نیز علاوه بر اینکه تشکیلات دادگستری را زیر و رو کرد، یک قاضی معروف توده‌ای به نام شهاب فردوسی را به معاونت خود برگزید. الموتی چند مصاحبه جنجالی برپا نمود و در یکی از مصاحبه‌هایش به مناسبت اعلام جرمی که سپهبد حسین آزموده دادستان سابق ارتش علیه دکتر امینی کرده بود و وی را (آیشمن ایران) (لقب یک سردار رومیبه معنای خون‌خوار می‌باشد.) نامید و دستور توقیف او را داد [۱۱]
طلوعی، محمود، جهره‌ها و یادها، ص۹۲، تهران، علم،، ۱۳۸۱.
[۱۲]
طلوعی، محمود، از ظهور تا سقوط، ج۲، ص۸۶۱-۸۶۲، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۳.
الموتی برای تصفیه دادگستری و مجازات کسانی که به بیت‌المال شبیخون زده بودند دست به اقدامات حادی زد، از جمله دکتر اسدالله مبشری را به ریاست بازرسی کل کشور و احمد صدر، حاج سیدجوادی را به دادستانی تهران و بنی‌فضل را به دادستانی دیوان کیفر منصوب کرد. از بین نظامیان سپهبد علوی مقدم وزیر سابق کشور سرلشکر ضرغام وزیر پیشین دارایی و سپهبد کیا رییس اداره دوم و سرتیپ نویسی رییس شیلات توقیف و به محاکمه کشیده شدند [۱۳]
عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ص۹۰۳-۹۰۵.
[۱۴]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۷۵-۱۷۶، تهران، گفتارعلمی، ۱۳۸۰.
ابوالحسن ابتهاج رییس سازمان برنامه و بودجه، فتح‌الله فرزند شهردار سابق تهران و محسن فروغی مهندس مشاور کاخ سنا نیز بازداشت شدند و محاکمه شدند، غیر از این عده‌ی زیادی نیز تحت تعقیب قرار گرفتند، الموتی در برکناری سپهبد آزموده نقش اساسی داشت. وی با قاطعیت برنامه اصلاحی خود را تعقیب کرد؛ ولی با کنار رفتن دولت امینی او نیز خانه‌نشین شد حتی کار قضایی، که مستشاری دیوان عالی تمیز بود را، کنار نهاد و کسانی که با اقدامات او مخالف بودند، برایش پاپوش درست کردند. [۱۵]
طلوعی، محمود، ازظهور تا سقوط، ص۸۶۱-۸۶۲، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۳.
۵ - دلایل انزجار شاه از الموتی الموتی در یک مصاحبه مطبوعاتی سپهبد آزموده را که دادستانی دکتر مصدق و همکاران او را در دادگاهای نظامی برعهده داشت و گفته می‌شود شخصا حسین فاطمی را تیرباران کرد؛ آیشمن ایران خواند و با این اقداماتش بیش از پیش شاه را خشمگین کرد (ایشمن: جنایتکار معروف نازی بود که به اتهام مباشرت در کشتار میلیونها یهودی در اسرائیل محاکمه و اعدام شد.) [۱۶]
طلوعی، محمود، ازظهور تا سقوط، ج۲، ص۳۰۸، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۳.
طلوعی که در آن زمان سردبیر مجله خواندنیها بود در طی یک مصاحبه با ایشان، در مورد تحولاتی که در وزارت داگستری روی داده است که اساسی‌ترین تحول در کلیه دستگاه‌ها بوده است و اینکه تنها دستگاهی است که گاه و بی‌گاه تکانی به دولت می‌داده است و محاکمات و پرونده‌هایی که در شرف تکمیل است، صورت گرفت. انتشار این مصاحبه بخصوص عکس آقای الموتی در روی جلد مجله‌ی خواندنیها خیلی شاه را ناراحت کرد، امیرانی، مدیر خواندنیها هم که با دربار بی‌ارتباط نبوده است، از این جریان ناراضی بود و برای جبران آن تصمیم گرفت، چند مقاله و شعر انتقادی درباره دولت و دادگستری چاپ کند، چند هفته بعد که الموتی را دیدم از انتشار این مطالب در خواندنیها گلمند بود و من هم موضوع عصبانیت شاه را گفتم که از چاپ عکس و مصاحبه شما خیلی عصبانی شده و امیرانی برای جبران آن قضیه این مطالب را چاپ کرد، الموتی گفت:...عیبی ندارد بلاخره دم خود آقا را هم قیچی خواهیم کرد...) . [۱۷]
طلوعی، محمود، ازظهور تا سقوط، ص۸۶۰- ۸۶۳، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۳.
مخالفانش ذهن شاه را نسبت به الموتی مشوش نمودند؛ ولی الموتی از اقدامات خود کاملا راضی بود و می‌گفت: تا آنجا که توانستم در سمت دادگستری دزدان را تحت تعقیب قرار دادم. [۱۸]
عاقلی، باقر، نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، ص۱۰۱۸.
[۱۹]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ص۱۷۶ - ۱۷۵.
۶ - پایان کار الموتیالموتی بعد از وزارت دچار کسالت شد و در سال ۱۳۴۴ش. درگذشت از وی تشیع جنازه مفصلی به عمل آمد و عده‌ای از مقامات قضایی جنازه‌ی او را تشیع کردند که ماموران سازمان امنیت و شهرداری به شاه گزارش دادند. در یکی از اعیاد که مراسم سلام بود، وقتی محمد سروری رییس دیوان عالی کشور اظهار نمود تمام قضات وطن‌پرست و شاه‌دوست هستند شاه متحیر شد و گفت تمام قضات؟ حتی آنهایی که زیر جنازه الموتی رفته بودند؟ که در اینجا اشاره شاه به مرتضی ویشکایی رییس دادگاه تجدید نظر انتظامی قضات بود که در کنار سروری ایستاده بود و با الموتی مناسبات حسنه‌ای داشت فردای آن روز وزیر دادگستری و رییس دیوان تمیز به اخراج دوستان الموتی پرداختند و ویشکایی و پسرش را که ریاست بانک رهنی بود را هم بازداشت کردند؛ زیرا به اتفاق پدرش در مراسم تشیع الموتی شرکت کرده بودند از ریاست بانک معزول نمودند و دادگستری و ارکان دولت را از یاران و دوستان الموتی پاک نمودند. [۲۰]
مرکز بررسی اسناد تاریخی، دکتر امینی به روایت اسناد ساواک، ص۱۸۲، تهران، ۱۳۷۹
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نورالدین الموتی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۵/۲۳. |